آیه تهلکه

آیه تَهْلُکَه آیه ۱۹۵ سوره بقره است. در ابتدای این آیه خداوند به بندگانش دستور داده است که برای اقامه جهاد در راه خدا، انفاق کنند و با ترک انفاق خود را به هلاکت نیندازند. در ادامه آیه خداوند بندگانش را به احسان تشویق می‌کند. منظور از احسان در این آیه مهربانی با دشمنان نیست؛ بلکه به معنای انجام اعمال به بهترین وجه است.

برخی افراد با استناد به جمله «ولَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ»، شهادت را مصداق هلاکت می‌دانند و از این طریق از جهاد فرار می‌کنند. به این مسئله پاسخ داده شده است که هلاکت به معنای مرگ بی‌دلیل است؛ امّا شهادت به معنای قربانی شدن در راه هدف و رسیدن به زندگی ابدی است. همچنین برخی فقها با استناد به جمله مزبور، درصدد اثبات احتیاط شرعی هستند.

متن و ترجمه

محتوا

این آیه تکمیل آیات قبل درباره جهاد است. در ابتدای آیه، خداوند برای اقامه جهاد در راه خدا، به بندگانش دستور به انفاق مال خود می‌دهد و در صورت سرپیچی، آن را سقوط به ورطه نابودی با دست خویش معرفی می‌کند؛ چرا که عدم انفاق در راه جهاد، باعث تضعیف قدرت مسلمانان می‌شود. در تفسیر نمونه گفته شده است، جمله «وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ» هر چند درباره جهاد و عدم ترک انفاق نازل شده؛ امّا مفهوم گسترده‌ای دارد و موارد دیگری را نیز شامل می‌شود، از جمله انسان حق ندارد بدون پیش‌بینی‌های لازم از مسیر‌های خطرناک بگذرد و یا بدون برنامه‌ریزی وارد جنگ و جهاد شود.

در ادامه آیه، خداوند بندگانش را به احسان تشویق می‌کند. به اعتقاد علامه طباطبایی منظور از احسان، خودداری از جهاد و مهربانی با دشمنان نیست؛ بلکه منظور این است که هر عملی را به بهترین شکل انجام دهند. اگر در حال جنگ هستند به بهترین شکل با دشمنان بجنگند و اگر در حال صلح هستند به بهترین شکل صلح کنند.

فرار از جهاد

برخی افراد با استناد به این آیه، جهاد در راه خدا را نوعی هلاکت می‌دانند و حتی قیام امام حسین (ع) را مصداق «ولَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ» به شمار می‌آورند و با این روش از جهاد فرار می‌کنند. در تفسیر نمونه به این مسئله پاسخ داده شده است که «تَهْلُکَه» یا همان هلاکت با شهادت تفاوت دارد. تهلکه به معنای مرگ بی‌دلیل است، در حالی که شهادت به معنای قربانی شدن در راه هدف و رسیدن به زندگی ابدی است. صاحب جواهر مبارزه کردن مسلمانی را که ضعیف است با دشمنی که در خواست مبارزه در میدان نبرد کرده است؛ برخلاف علامه حلی در قواعد که آن را حرام دانسته؛ مصداق انداختن خویش در تهلکه ندانسته وآن را مصداق شهادت برشمرده است.

کاربرد در فتوا

برخی فقها با استناد به جمله «ولَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ»، در صدد اثبات وجوب احتیاط شرعی هستند. به این معنا، عملی که احتمال حرمت آن وجود دارد، مصداق افتادن در هلاکت و نابودی است و باید ترک شود. شیخ انصاری چنین برداشتی از جمله فوق را رد می‌کند و آن را مصداق شبهه موضوعیه دانسته( که معلوم نیست آیا ترک احتیاط در این‌گونه موارد مصداق انداختن خویش در تهلکه است یا خیر؟ ) که به اتفاق همگان اجتناب در شبهه موضوعیه لازم نیست.

پانویس

منابع

• قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، ت‍ه‍ران‌، دف‍ت‍ر م‍طال‍ع‍ات‌ ت‍اری‍خ‌ و م‍ع‍ارف‌ اس‍لام‍ی‌، ۱۳۷۹ش.
• شیخ انصاری، مرتضی، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی، ۱۴۱۹ق.
• طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۹۷۳م.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.

«»، صفحه شخصی مقبل غمری در توییتر، تاریخ درج مطلب: ۲۰ نوامبر ۲۰۲۰م، تاریخ بازدید:‌ ۳ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.

• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامية، ۱۳۸۰ش.